De compromisloze films van Frank Scheffer en Viktor van der Valk

Geen gebrek aan gejubel toen Viktor van der Valk (31) in 2014 afstudeerde aan de Filmacademie. De meeste critici vonden zijn autobiografisch geïnspireerde afstudeerfilm ­Onno De Onwetende de ­beste studentenfilm van het jaar. In een rollercoastermontage ontrafelt de film het verleden van een twintiger die zich afvraagt waarom hij niet gelukkig is.

Met Van der Valk was een groot talent opgestaan, dat ongetwijfeld snel weer van zich zou laten horen. Zo ging het niet, want het heeft ruim vier jaar geduurd voordat we weer naar een film van hem kunnen.

Het had sneller gekund als hij op elk aanbod was ingegaan, maar zo zit hij niet in elkaar, zegt Van der Valk in de Amsterdamse studio Amator tegen documentaire­maker Frank Scheffer (62), die de tel van door hem gemaakte films kwijt is. "Het moeten er minstens vijftig zijn."

Worsteling
Van der Valk hoort het met bewondering aan en vertelt waarom het maken van zijn speelfilm­debuut zo lang heeft geduurd. "Omdat ik een succesvolle eindexamenfilm had gemaakt, kwamen veel mensen uit de filmwereld naar me toe. Maar ik had het gevoel dat het niet om mij ging, maar om met een film te kunnen scoren. Zo wil ik niet werken. De maatschappij is al veel te resultaatgericht en ik ben juist de filmkunst ingegaan om daar van weg te komen."

Binnen de beschermde muren van de Filmacademie werkte dat prima, maar na zijn afstuderen maakte Van der Valk een harde landing. "Eerlijk gezegd kwam ik erachter dat ik misschien helemaal niet zoveel te vertellen had."

De regisseur maakte van de nood een deugd door de worsteling met zichzelf en de film­wereld tot onderwerp van zijn debuutfilm ­Nocturne te maken. Daarin dreigt een jonge ­regisseur in een lange nacht op een filmset te ­bezwijken aan de druk van producenten en zijn omgeving. Zijn geliefde gaat er vandoor en ­acteurs willen eindelijk weleens duidelijkheid over hun rol. 

Scheppen doet pijn in Nocturne, vooral ook doordat tomeloze ambitie en streven naar perfectie de regisseur in de weg zitten. "Heel herkenbaar," zegt Van der Valk met een lach. "Dit zit ook diep in mij. Hoe streng moet ik voor mezelf zijn? Ben ik tevreden over wat ik maak? Realiseer ik mijn dromen? Dit soort vragen zorgt voor een worsteling, waar ik nog niet uit ben." 

Door het maken van Nocturne leerde Van der Valk een belangrijke levensles. "Ik verloor me altijd helemaal in film en liep weg voor andere zaken in het leven. Film was mijn leven, maar ik ben erachter gekomen dat film ook het leven ­nodig heeft." Scheffer hoort het geboeid aan en zegt: "Blijf bij ­jezelf, bij je artistieke aspiraties, je moet jezelf niet loslaten."

Scheffer, die tientallen muziekfilms over moderne componisten (Pierre Boulez, John ­Cage) op zijn naam heeft staan, maar ook een trilogie over Frank Zappa en een film over Brian Eno maakte, heeft nooit in opdracht gewerkt.

"Ik ben absoluut een auteur­filmer. Elke film heb ik zelf bedacht, waarna ik financiering zocht. Ik denk nooit aan publiek voor mijn films; ik wil een film maken waarover ik tevreden ben en daarna zijn hopelijk meer mensen dat."

Van der Valk: "Ik bewonder de hoeveelheid films die je hebt gemaakt. Ik heb Conducting Mahler (een documentaire over vijf Mahler-­dirigenten) van je gezien; prachtig hoe de passie van de dirigenten overkomt." Scheffer: "Mahler is de eerlijkste componist die ik ken. Zonder ­filters heeft hij zijn hele wezen - zijn emoties, humor en levensvisie - in noten omgezet. Ik heb er enorme bewondering voor."

Global village
Op het IFFR is van Scheffer Inner Landscape te zien, dat de voorbereidingen en repetities volgt van de Nederlandse ­opvoering van de Chinese kameropera Si Fan.

Helder toont de film het ongemak van dirigent Ed Spanjaard van het Nieuw Ensemble en van de Chinese componist en zangers door het verschil in ­muziekopvattingen. Scheffer heeft een duidelijke boodschap met de film. "We moeten ons openen voor anderen als we een toekomst willen hebben in de global village die de wereld is geworden."

Er moet nog iets veranderen in de westerse wereld, vindt Scheffer. "De markteconomie legt een enorme druk op de filmwereld. Ik weet niet of ik in deze tijd nog zo'n uitvoerig oeuvre zou kunnen opbouwen als ik heb gedaan. Ik heb het geluk gehad dat ik altijd in een niche kon werken, waarin ik zonder compromissen films heb kunnen maken."

Van der Valk kan alleen maar hopen dat hij altijd artistiek trouw aan zichzelf zal kunnen blijven. "Tot nu toe dicteert mijn passie wat ik doe. Ik regisseer geen commercials en videoclips, omdat ik geen dingen wil maken om producten mee te verkopen. Maar ik heb nog makkelijk praten, want ik ben alleenstaand en heb geen kinderen. Ik maak me weleens zorgen over hoe ik dit ga volhouden, maar ergens geloof ik dat het goedkomt." Lachend: "Als ik naar Franks oeuvre kijk, stelt me dat gerust."

Nocturne en Inner Landscape zijn t/m 3/2 te zien op het IFFR. Op 1/2 is Inner Landscape te zien met een live-uitvoering van Chinese operafragmenten. ­Nocturne is vanaf 9/5 ook in de filmtheaters te zien.